maandag 11 juni 2012

Lichamelijke uitdrukking van klanken

Dit artikel verscheen op 11 juni 2012 op het blog van Holland Festival

Toen de compositie af was in 1928, verwachtte Maurice Ravel dat veel orkesten het zouden weigeren te spelen vanwege de eindeloze herhaling van klanken. Het tegendeel bleek waar, Bolero werd een sensationeel succes, maar het is zelden in balet-vorm te zien geweest. Ravel had aanvankelijk de wens deze compositie op te laten voeren in de buitenlucht, met een fabriek op de achtergrond die de mechanische aard van muziek zou reflecteren.
Het zou dus heel goed kunnen dat Ravel erg blij zou zijn met Olivier Dubois’ interpretatie. De Franse choreograaf koos voor Ravel’s beroemdste compositie, omdat het voor hem klinkt als ‘de ontknoping van een plot waarbij in het begin al de kaarten op tafel liggen. Er zijn geen verrassende wendingen, maar ook geen echo’s van de voorgaande klanken.’ De vrouwen zijn er om het lichaam voor te stellen als uiting van de ‘werkende massa’ -het lichaam van de verzetstrijdster-, waarvan de waarde bepaald moet worden.
Dubois’ keuze voor palen is een goede, op deze manier wordt de nadruk gelegd op de rotaties van een machine en maakt hij misschien wel Ravel’s aanvankelijke wens -bijna- waar. De setting is dan niet met een fabriek op de achtergrond, maar we wanen ons op deze manier wel in een fabriek waarin de mens een machine is. Wat is er in dat geval beter dan die fabriek voor te stellen als een langdurige maar levensveranderende transformatie zoals een revolutie?

Trance

Door de korte en krachtige bewegingen van de vrouwen wordt een stacatto effect bereikt. Ze bewegen precies gelijk, wat de kracht van de beweging vergroot. De vraag rijst op of we de bewegingen van deze vrouwen tezamen een dans kunnen noemen? Het lijkt eerder op sec een lichamelijke uitdrukking van de klanken. De muziek speelt de hoofdrol in Révolution, niet de mens, waarbij het repetitieve karakter van Bolero je bijna in een trance doet komen. Het heeft iets weg van de draaiende soefi-derwisjen, die zich vanuit hun leer ook dienen te verzetten tegen decadentie en andere behoeften om volledig ascetisch te kunnen worden. Zo moeten deze vrouwen die soms stoppen, vermoeid raken, op de grond vallen, weer opstaan en doorgaan totdat ze weer in dezelfde ritme bewegen en uiteindelijk uitgeput raken.
Het publiek wordt bij Révolution gedwongen zich in te leven in de werkende vrouw en deelgenoot te zijn van het lange en pijnlijke beleving van revolutionaire processen. Het publiek wordt om solidariteit en respectvol geduld gevraagd. Soms is er verlichting en lijkt het alsof de vrouw haar haren vrij laat wapperen, maar haar ritme is altijd in gelijke tred met de rest van de ‘onderdelen’. Hun doorzettingsvermogen leidt tot verlossing van het lijden en uitputting: een revolutie.
Révolution staat vanavond in Theater Bellevue